Adriaen van Nieulandt, De Dam in 1604 tijdens de laatste Leprozenommegang op Koppertjesmaandag, 1633
Schilderij als herinnering
Centraal op dit schilderij uit 1633 staat de rondgang van leprapatiënten die traditioneel op deze feestdag plaatsvond. Na 1604 werd deze tocht verboden omdat zich op deze dag buitensporigheden zouden hebben voorgedaan. Een andere lezing is dat men de aanblik van de zieken niet goed kon verdragen.
Het schilderij geeft dus een situatie weer die toen al 29 jaar niet meer bestond. De schilder Adriaen van Nieulandt vervaardigde dit werk in opdracht van de regenten van het Leprozenhuis (dat buiten de stad lag, bij het huidige Mr.Visserplein) als herinnering aan deze dag.
Abraham Rademaker, Leprosen-Huis tot Amsterdam 1608, uitgave 1727
Feestje ook voor zieken
De naam Koppertjesmaandag is afgeleid van het oudnederlandse woord ‘copperen’ of ‘coppen’, in de betekenis van smullen, drinken en feestvieren. Tijdens de tocht van de leprozen door de stad werd er voor hen gecollecteerd. Voor het middagmaal konden ze terecht in het Gasthuis en de volgende dag waren ze te gast in het Burgerweeshuis. Deze feestdag vinden we terug in dit versje:
De Sieckgens zijn zeer verblijt
Als zij sien den Coppertijt
Lazarusklepper, 1612
Zieken in een stoet
Op het schilderij trekken de zieken -sommigen lopen, anderen zitten in door paarden getrokken sleden- in een lange stoet over de Dam. Ze zijn volgens voorschrift herkenbaar gekleed in een korte mantel, een hoed met een witte band en een klepper in hun hand. Hiermee worden omstanders gewaarschuwd niet te dichtbij te komen; de collecteschalen worden waarschijnlijk gedragen door de moeders van het Leprozenhuis.In onze museumcollectie bevindt zich ook een dergelijke lazarusklepper uit 1612.
Adriaen van Nieulandt, De Dam in 1604 tijdens de laatste Leprozenommegang op Koppertjesmaandag, 1633 (detail)