In de tweede helft van de 19de eeuw verschenen verschillende uitgaven van De Geschiedenis van de zwarte jongens, een verhaal in dichtvorm over drie jongens die een ‘moriaan zo zwart als roet’ bespotten. De ‘grote Nikolaas’ stopt hen voor straf in een inktpot waar ze nog zwarter dan de moor uitkomen.
#020today: De zwarte jongens
De roots van Zwarte Piet?
De laatste regels van het verhaal luiden:
"'t Was enkel door hun stout gespot,
Dat zij geraakten in den pot
Dus, lieve kind'ren! spot toch niet,
Als gij iets vreemds aan and'ren ziet."
Op de website van DBNL (Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren) staan eerdere versies van dit gedicht; de eerste versie is uit 1848. De geschiedenis van de drie jongens die door de grote Nikolaas gestraft worden komt uit Een aardig prentenboek met leerzame vertellingen. Er staat bij dat W.P. Razoux de auteur is. De uitgever is H.A.M. Roelants in Schiedam, die zo’n 20 jaar later een nieuwe versie uitgeeft. Ditmaal wordt wel vermeld dat het de vertaling is van Die Geschichte von den schwarzen Buben van Heinrich Hoffman uit 1844. De laatste versie op de DBNL-website is uitgegeven door de Amsterdamse uitgeverij J. Vlieger omstreeks 1880-1890. Dezelfde uitgever bracht in 1850 het boek Sint Nicolaas en zijn knecht van Jan Schenkman uit, waar Sinterklaas voor het eerst een zwarte knecht heeft. De zwarte jongens. Bladspiegel uit: De Geschiedenis van de zwarte Jongens
De tekst van De Geschiedenis van de zwarte jongens is een vrij letterlijke vertaling uit het Duits, alleen de laatste regels zijn wat moralistischer dan het origineel. Zie voor een animatie van Die Geschichte von den schwarzen Buben dit youtube filmpje. Hoffmann eindigt met "Und hätten sie nicht so gelacht, Hätt' Niklas sie nicht schwarz gemacht." In de Nederlandse vertaling wordt uitdrukkelijk opgeroepen niet te spotten als men ‘iets vreemds aan and'ren ziet’.
Voor Ed Smits, een reageerder in de Zwarte Pieten discussie op joop.nl, is dit gedicht het bewijs dat Zwarte Piet een kinderheld is die samen met Sinterklaas een ‘gezamenlijke strijd tegen discriminatie en racisme’ voert. Nicolaas spreekt de jongens immers bestraffend toe: ‘Het is zijn' schuld toch waarlijk niet, Dat hij zoo zwart als steenkool ziet’. Smits noemt het een ‘gotspe’ dat Jan Schenkman, die volgens hem door deze geschiedenis van de moriaan en de zwarte jongens beïnvloed is, er nu van wordt beschuldigd een racistisch figuur in het leven te hebben geroepen.
Over de intenties van Schenkman weten we weinig. De door hem geintroduceerde figuur van Zwarte Piet kreeg in de loop van de 19de eeuw steeds meer het uiterlijk van de 'Moorse bedienden' op 17de eeuwse schilderijen. Daarvan weten we wel dat ze, soms op heel jonge leeftijd, verhandeld werden. Zie hiervoor onder andere dit artikel.
Nikolaas die de jongens in de inktpot stopt uit de verschillende versies van het gedicht. Bron: DBNL
Onlangs vond ik bij antiquariaat de Friedesche Molen een ongedateerde andere (waarschijnlijk) latere versie van De Geschiedenis van de zwarte jongens. Het komt uit een incompleet boekje met als de titelpagina De Wreede Jan. Interessant is dat ‘de grote Nik’laas’ in deze versie het uiterlijk van de Goedheiligman heeft gekregen. In de eerste uitgaven heeft hij geen mijter maar een soort slaapmuts en in plaats van een rode mantel draagt hij een geruite, blauwe of gestreepte kamerjas met aan zijn voeten Turks aandoende sloffen.
De inktpot doet denken aan een oudere mythe over Sint Nicolaas die drie kinderen, door een slager vermoord, in stukken in een vat gestopt en gepekeld, weer tot leven wekt. In het geval van de zwarte jongens leidt de pot niet tot een transformatie van dood naar leven, maar van wit naar zwart. Foto: Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen.
En wat zou nu het verband tussen De Geschiedenis van de zwarte jongens en het beroemde boek van Jan Schenkman kunnen zijn? De ‘grote Nikolaas’ lijkt in de versie van het Amsterdam Museum veel meer op de goedheiligman dan in de eerdere versies. Maar dat heeft wellicht ook te maken met de, mede dankzij Schenkman, steeds grotere populariteit van het feest. De moriaan daarentegen lijkt helemaal niet op Zwarte Piet. Hij blijft, ook in de latere versies, lijken op het Duitse origineel: een halfnaakte zwarte man met een korte broek en een parasol. En op blote voeten. Het was slaven verboden om schoenen te dragen. Maar of dat de moriaan nu een slaaf maakt, is nog maar de vraag.
Ook deze beelden zullen vast een rol gaan spelen in het onderzoek naar de ontstaansgeschiedenis van Zwarte Piet. We houden ons aanbevolen voor aanwijzingen over de datering. De zwarte jongens. Bladspiegel uit: De Geschiedenis van de zwarte Jongens
Media
5755 keer bekeken