#020today: Amsterdam in Beeldtaal

Van het werk van Peter Alma zijn het meest bekend zijn schilderijen, vaak met een sterk maatschappelijk engagement. Naast vrij werk maakte hij tal van wandschilderingen, zoals in het Amstelstation. U brengt nu zijn beeldstatistiek onder de aandacht. Wat spreekt u hierin zo aan?

In eerste instantie ben ik in aanraking gekomen met de beeldstatistiek via het werk van Gerd Arntz. Hij heeft in de jaren ’30 van de vorige eeuw gewerkt in het ‘Gesellschafts- und Wirtschaftsmuseum’ (GWM) in Wenen, een instituut dat was opgezet door de filosoof en sociale wetenschapper Otto Neurath. In het GWM werden beeldstatistieken gemaakt om de Weense bevolking iets te leren over hun eigen stad en land. Later kwam ik er achter dat ook enkele Nederlanders verbonden zijn geweest aan het GWM, zoals Wil Sandberg, de latere directeur van het Stedelijk Museum, en Peter Alma.

Vanaf 2010 ben ik gaan zoeken naar Alma’s beeldstatistieken; de eerste die ik aantrof waren in het Stadsarchief Amsterdam en in het depot van het Amsterdam Museum. Geheel in de geest van het GWM waren die beeldstatistieken (kartons van 60 x 90 cm) bedoeld ter ‘verheffing van het volk’. Ze werden tentoongesteld in de hal van de openbare bibliotheek en leeszaal in Amsterdam.

Als je daarna kennismaakt met Alma’s schilderijen, zijn vrije grafisch werk, zijn prenten voor de Tribune en zijn wandschilderingen, dan valt op dat elementen uit zijn beeldstatistieken terugkeren in zijn ander werk en vice versa. Sommige typen uit De Kapitalistische Orde komen terug als symbolen in beeldstatistieken, de treinen in de wandschilderingen van het Amstelstation heeft Alma eerder getekend voor albums gemaakt in het GWM filiaal in Moskou. De afbeelding van de slachtoffers van verkeersongevallen op de beeldstatistiek verderop in deze blog keert terug in zijn prent De Oorlog Maakt de Man.

Wat mij bijzonder aanspreekt in de beeldstatistieken van Alma is, naast de hoge kwaliteit van het werk, het feit dat hij in staat was om de door instanties aangeleverde cijfers eigenstandig om te zetten in voor een ieder begrijpelijke statistieken. In Wenen had Neurath daar een team specialisten voor nodig: iemand die de cijfers omzette in een eerste schets, na becommentariëring volgde een bijgewerkte schets, die tenslotte werd omgezet in een beeldstatistiek door de grafische afdeling.

Hoe kijkt u aan tegen de positie van Peter Alma binnen de internationale beweging op het gebied van beeldstatistiek?

Zoals gezegd ligt de oorsprong van de beeldstatistiek in Wenen, bij het GWM. Van daar uit is de beeldstatistiek verspreid naar onder andere de Sovjet-Unie. In Moskou en Charkov werden filialen van het GWM gevestigd, waar de resultaten van de economische vijfjaren plannen in beeldstatistieken werden vorm gegeven en verspreid en getoond. Op een gegeven moment waren er zeventig tekenaars en grafici betrokken bij de werkzaamheden. Gerd Arntz en Peter Alma gaven leiding. Augustin Tschinkel bracht de beeldstatistiek naar zijn geboorteland Tsjechoslowakije, Rudolf Modley naar de Verenigde Staten, Neurath en zijn latere vrouw Marie Reidemeister na hun vlucht voor de Austrofascisten, naar Engeland.

Alma vestigde na terugkomst in Nederland zijn bureau voor Beeldstatistiek in Amsterdam en werkte voornamelijk voor de gemeente Amsterdam, maar ook voor Schiphol, de KLM, de Nederlandse Bond voor Personeel in Overheidsdienst en de AVRO. Buiten Nederland zijn zijn beeldstatistieken niet bekend geraakt en daar binnen zelfs verdwenen. Dat geldt in het algemeen wel voor de beeldstatistiek. Een uitzondering vormt de Nederlandse Stichting voor Statistiek, waarbinnen Gerd Arntz bijvoorbeeld de illustraties van de Statistisch Zakboeken verzorgde, maar na diens pensionering in 1965 is de beeldstatistiek toch wel geheel buiten beeld geraakt.

Van de ten minste 33 beeldstatistieken die Alma maakte voor het Bureau van Statistiek der Gemeente Amsterdam, zijn slechts tien originelen bewaard gebleven waarvan acht in de collectie van het Amsterdam Museum. Kunt u enige toelichting geven bij de hier afgebeelde statistieken?

De meest bijzonder vind ik die over de controle op melk door de keuringsdienst van waren. Alma heeft kans gezien om in deze beeldstatistiek informatie over drie variabelen te verwerken: de tijd, uitgedrukt in de verschillende jaren, losse en gepasteuriseerde melk, en de percentages goedgekeurde/afgekeurde melk. In een oogopslag is duidelijk dat de dienst sinds haar oprichting succesrijk is geweest.

Bij de beeldstatistiek over de gemeentetram valt de evolutie in het uiterlijk van de tramwagons door de tijd heen op en voor de beeldstatistiek van de verkeersongevallen gebruikt Alma dezelfde symbolen als in zijn anti-oorlogsprent De Oorlog Maakt de Man voor de 1936 tentoonstelling De Olympiade Onder Dictatuur.