Panama van het Noorden
Weinig plaatsen in Nederland hebben zo’n toepasselijke naam als Halfweg, dat precies tussen Amsterdam en Haarlem ligt. Reizigers die de trekvaart namen die sinds 1632 tussen beide steden voer, moesten in Halfweg overstappen. Op dat punt op de route kwamen namelijk de watermassa’s van het enorme Haarlemmermeer en het IJ bijna samen. Ze waren slechts gescheiden door een dijk met sluizen. Vanwege die extreme landengte tussen twee wateren werd Halfweg ook wel het Panama van het Noorden genoemd. De vaart hield aan beide zijden van Halfweg op en reizigers moesten het stukje over de dijk te voet afleggen om hun tocht vervolgens weer per schuit te kunnen afleggen. Hoe het er allemaal uitzag is goed te zien op de prachtige kaart van Halfweg uit 1645.
Dokter Baumannsplein
Het Haarlemmermeer werd rond 1850 de Haarlemmermeerpolder en het IJ is aanzienlijk versmald, maar nog steeds is aan de Haarlemmerstraat te zien hoe de vaart plotseling ophoudt. Wie even doorloopt naar het Dokter Baumannsplein, waar het altijd waait, kan zich met het water van de ringvaart van de polder vlakbij, goed voorstellen hoe het hier vroeger kon spoken. In een oud reisverslag wordt duidelijk hoe indrukwekkend de situatie in Halfweg was: ”Het IJ, dat een inham van de zee is, ligt zooveel hooger dan het Haarlemmermeer, dat niet alleen al het land tusschen Amsterdam en genoemde plas, maar nog veel meer onder water zou loopen, wanneer het IJ vrijen toegang tot het meer kreeg.” Aan de overkant van het Baumannsplein ligt Huis ter Hart. Het is het eerste huis op de hoek van de Amsterdamse straatweg. Vanaf 1710 was hier een herberg gevestigd voor reizigers die niet meteen doorvoeren.
Huis Zwanenburg
De absolute parel van Halfweg is het huis Zwanenburg. Het is tussen 1645 en 1647 gebouwd als zetel voor het hoogheemraadschap Rijnland en heet dan ook wel Gemeenlandshuis. Het hoogheemraadschap was een college waarin hoogheemraden en de dijkgraaf verantwoordelijk waren voor de waterhuishouding en daarmee ook voor de veiligheid van een flink stuk van Holland. Voor hun vestiging was geen betere locatie denkbaar dan pal naast het punt waar Haarlemmermeer en IJ slechts gescheiden zijn door een dijk.
Functie huis Zwanenburg door de jaren heen
Het huis Zwanenburg is ontworpen door de beroemde architect Pieter Post en heeft nog steeds echte grandeur. Dat komt natuurlijk ook door de nog aanwezige wapenschilden van de verschillende hoogheemraden die op de gevel prijken. De gevel en de onderste verdieping zijn trouwens de enige originele delen die nog resten van het huis. Tot 1857 deed het huis dienst als vergaderruimte voor het hoogheemraadschap. Enige tijd daarna werd het deel van het enorme complex dat de suikerfabriek Holland vanaf 1863 in Halfweg bouwde.
Toen verdween ook één van de twee poortjes die het huis juist zo’n mooie symmetrie gaven. Gelukkig is het poortje aan de Amsterdamzijde (Oost) overgebleven en recent gerestaureerd. Tussen 1839 en 1928 had Halfweg een treinstation. Door de komst van de tram en betere wegen was het overbodig geworden. Maar… in 2012 opent de NS toch weer een nieuw station in Halfweg. De al lang gesloten suikerfabriek heet inmiddels Sugar City en is een kantoor en vermaakscentrum dat nieuwe mensen naar het dorp brengt.