Flaubert’s Parrot

Ik geef maar meteen toe dat ik nog nooit iets heb gelezen van Gustave Flaubert (1821-1880), de grote Franse schrijver. Daar is duidelijk iets misgegaan in de opvoeding. Ook Madame Bovary heb ik dus niet gelezen, al heb ik me voorgenomen dat nu eindelijk te gaan doen. Maar Flaubert’s Parrot is prima te lezen zonder enige kennis van Flaubert, misschien heeft dat zelfs wel voordelen.

Twee papegaaien

De ik-figuur uit Flaubert’s Parrot is een gepensioneerde Britse arts, die gefascineerd is door Flaubert en in het bijzonder door diens papegaai. Op het bureau van Flaubert zou ooit een groene, opgezette papegaai hebben gestaan, die hem inspireerde bij het schrijven. De dokter bezoekt twee musea in Frankrijk, die allebei trots zeggen de bewuste papegaai te hebben. Wie spreekt de waarheid, waar staat de échte papegaai van Flaubert? Dat wil de dokter uitzoeken.

Tijdens zijn zoektocht vertelt hij van alles over Flaubert, en af en toe een flard over zijn eigen leven. Hoofdstuk 2 is een korte, vrij zakelijke chronologie van het leven van Flaubert. Van zijn geboorte in Rouen in 1821 als zoon van een chirurg, via zijn grote succes als schrijver, geliefd zelfs door Keizer Napoleon III, tot zijn dood in 1880. Tot op het laatst bleef hij schrijven, omringd door bewonderende vrienden.

Tien biografieën in één

Net als je denkt dat je Flaubert een beetje leert kennen komt Barnes met een tweede chronologie. Deze tweede opsomming begint niet bij de geboorte van Gustave Flaubert, maar bij de dood van zijn zusje in 1817, vier jaar eerder. Er volgen nog heel wat doden van familieleden, maar ook hopeloze liefdes, epilepsieaanvallen, een besmetting met syfilis, financiële drama’s en uiteindelijk de dood van de ongelukkige schrijver in 1880. 

Na het succesverhaal en de aaneenschakeling van drama’s zaait Barnes steeds meer verwarring. In dat ene boekje (nog geen 200 bladzijden) zitten wel tien biografieën van dezelfde schrijver, die allemaal anders zijn. Aan de hand van citaten van Flaubert zelf, via van alle dieren die een rol speelden in zijn leven en in de fictieve herinneringen van Flauberts geliefde, de dichter Louise Colet.

De biograaf als visser

Eén man, één leven en allemaal totaal verschillende verhalen. Allemaal gebaseerd op de feiten. Wat is waar? Welke selectie maak je als lezer maar ook als schrijver? Uiteindelijk draait dit boek niet om die papegaai en zelfs niet om Flaubert, maar om het fenomeen biografie. In een passage, die vaak door theoretici van de biografie wordt aangehaald, vergelijkt Barnes het werk van een de biograaf met dat van een visser:

The trawling net fills, then the biographer hauls it in, sorts, throws back, stores, fillets and sells. Yet consider what he doesn’t catch: there is always far more of that. [..] Think of everything that got away, that fled with the last deathbed exhalation of the biographee.

Als je daar als biograaf te lang bij stilstaat word je langzaam gek. Zoveel zou je nog willen weten over die ene persoon die er niet meer is, zoveel waar je nooit achter zult komen. Maar het heeft ook iets bevrijdends. Al zul je nooit de hele zee leegvissen of tot in het diepst van de ziel van je hoofdpersoon doordringen, de uiteindelijke visschotel kan wel degelijk de moeite waard zijn. Als je je maar bewust blijft van de onvermijdelijke gaten in het visnet.

Flaubert en Van Eeghen

Piet van Eeghen en Gustave Flaubert waren tijdgenoten. Zou Van Eeghen Madame Bovary hebben gelezen? De beroemde roman uit 1856 gaat over een overspelige doktersvrouw. Critici vonden het verhaal zo obsceen, dat er een geruchtmakende rechtszaak van kwam (die Flaubert overigens won). Van Eeghen was toen 41. Hij moet er op zijn minst van hebben gehoord. Maar zou hij zo’n schandalig boek ook willen of durven lezen? In zijn boekenlijst ben ik het nog niet tegengekomen. Maar misschien lag het wel stiekem onder zijn kussen, je weet maar nooit. Ik hoop het voor hem.

Wie wil weten hoe het zat met die twee papegaaien moet Flaubert’s Parrot maar lezen.