Het is 1806 als Lodewijk Napoleon – broertje van – op 29-jarige leeftijd de eerste Koning van Holland wordt. Of zoals hij zelf zegt: ‘Konijn van Olland’. Omdat de regering in Den Haag is gevestigd besluit hij in eerste instantie daar te gaan wonen. Maar Den Haag vindt hij maar saai. In Amsterdam is veel meer te beleven en bovendien is het stadhuis op de Dam is een interessanter optrekje. In 1808 roept hij Amsterdam daarom eigenhandig uit tot hoofdstad. Ook tovert hij het stadhuis, dat tijdens de Gouden Eeuw werd gebouwd met als doel de rest van de wereld te laten zijn hoe welvarend de stad was, om tot zijn paleis. Kosten: maar liefst 1 miljoen gulden! Hij kan er echter niet lang van genieten. Al twee jaar na zijn intrek in het paleis doet Lodewijk noodgedwongen afstand van de troon.
Hoewel Amsterdammers de stad zelf al jaren als het epicentrum van de wereld beschouwen is het in 1814 dat Amsterdam voor het eerst in officiële documenten de titel ‘hoofdstad’ draagt. In de Grondwet van dat jaar staat het volgende te lezen: ‘De beëediging van den Souvereinen Vorst en de inhuldiging bij de Staten Generaal zullen plaats hebben in de stad Amsterdam, als de hoofdstad.’ In 1815 krijgt Willem I het voor het zeggen en vindt zijn beëdiging inderdaad in Amsterdam plaats.
Hoewel hij met zijn hele koninklijke hebben en houwen weer terug naar Den Haag verhuist blijft Willem Amsterdam zien als hoofdstad. De Belgen, die op dat moment onderdeel uitmaken van het Verenigd Koningrijk der Nederlanden, zijn hier niet zo van gecharmeerd. Daarom wordt de titel een jaar nadat hij in de Grondwet is opgenomen bij een herziening in 1815 alweer geschrapt, met dank aan onze Zuiderburen.
Door de economische en culturele waarde van de stad accepteert het merendeel van de Nederlandse bevolking Amsterdam als hoofdstad. Je zou dus denken dat op het moment dat België, na de Belgische Opstand in 1830, een soevereine staat wordt, Amsterdam weer zijn functie terug krijgt. Hoewel Amsterdam al die tijd wel wordt gezien als hoofdstad is daar wettelijk gezien pas weer sprake van in 1983. Dan wordt onder toeziend oog van minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel weer officieel in de Grondwet opgenomen dat ‘de Koning zodra mogelijk wordt beëdigd en ingehuldigd in de hoofdstad Amsterdam’. Nederland bevindt zich hierdoor in een uitzonderingspositie; er zijn weinig andere landen waar de hoofdstad niet de stad is waar de regering zich bevindt.
Als gevolg van deze ingewikkelde geschiedenis bestaat al jarenlang de discussie over de precieze datum waarop Amsterdam officieel onze hoofdstad werd. Is dat het moment waarop de stad voor het eerst als hoofdstad word genoemd, of het jaar waarin het uiteindelijk is opgenomen in de grondwet? Voor beiden is iets te zeggen. Juridisch gezien is de stad dan pas vijfendertig jaar hoofdstad, historisch gezien is het vandaag toch wel reden voor een feestje!
Stadhuis op de Dam (1665 – 1680)