Pieter Aertsen, Aanbidding der herders, 1554
Na zijn terugkeer uit Antwerpen omstreeks 1555 heeft Pieter Aertsen vele altaarstukken voor Amsterdamse opdrachtgevers vervaardigd. ‘De Aanbidding der herders’ kan het resultaat zijn geweest van zo’n opdracht, hoewel niet bekend is waar het paneel zich oorspronkelijk bevond.
Altaarstuk?
Het werd in 1908 gepubliceerd als een fragment van het hoofdaltaar van de Oude Kerk, dat door Karel van Mander wordt genoemd in zijn biografie van de schilder. Hiervoor ontbreken echter voldoende aanknopingspunten, mede omdat Van Mander spreekt over een drieluik met een 'Aanbidding der Koningen' aan de buitenzijde en een 'Sterfbed van Maria' in geopende toestand. Bovendien is inmiddels duidelijk dat het schilderij geen fragment is maar een opzichzelfstaande voorstelling.
Devotie
Maria houdt het naakte Christuskind liefdevol op schoot. Een toegesnelde herder en een herderin zien devoot toe, terwijl Jozef het tafereel bijlicht. De enorme ossenkop verbindt door zijn blik de scène met de toeschouwer. Het met geopende armpjes afgebeelde Christuskind lijkt zich al bewust van de verantwoordelijkheden die wachten.
Close-up
De vernieuwende, close-up-achtige behandeling van de ten halven lijve weergegeven figuren doet vermoeden dat Aertsen in Antwerpen is beïnvloed door Noord-Italiaanse voorbeelden. Aangezien vroeger het jaartal ‘1554’ is gelezen op de hoorn van de os, is het mogelijk dat Aertsen deze Aanbidding heeft geschilderd nog vóór zijn terugkeer naar Amsterdam.
Pieter Aertsen, Aanbidding der herders, 1554 (detail)
Vanwege de houding van Maria’s linkerhand is men geneigd te denken dat Aertsen aanvankelijk Maria in een biddende pose zal hebben geschilderd maar dat later wijzigde om Christus’ wankele positie op schoot geloofwaardiger te maken. Zeker is dat de gehele bovenste strook en een verticale strook aan de linkerzijde niet tot het origineel van Aertsen behoren.
Omranding
Na voltooiing van het schilderij zijn er langs deze randen planken aangezet en beschilderd, waarschijnlijk om de compacte groep meer ruimte te geven. Oude replieken naar het schilderij geven ook aan de rechter- en onderzijde een vergroting te zien, reden om te veronderstellen dat de originele voorstelling ooit zelfs aan vier zijden is uitgebreid, mogelijk in etappes. De stroken rechts en onder zijn kennelijk later weer verwijderd.
Voor meer informatie over dit object klik hier.