Adam Malicki, Het oude marktplein in Warschau, 1937 (glasnegatief)
Vroeger leerden we de wereld blindelings:
ze was zo klein dat ze in een handdruk paste
zo makkelijk dat ze met een glimlach te beschrijven was,
zo gewoon als de echo van oude waarheden in een gebed.
De geschiedenis deed niet zijn intree met fanfares:
ze strooide vuil zand in onze ogen.
Voor ons lagen verre, blinde wegen,
bitter brood en bronnen van vergif.
Onze oorlogsbuit is de kennis van de wereld:
ze is zo groot dat hij in een handdruk past,
zo moeilijk dat ze met een glimlach te beschrijven is,
zo vreemd als de echo van oude waarheden in een gebed.
De Poolse Nobelprijswinnares schreef het gedicht in 1945. Het vuile zand in de ogen, de verre, blinde wegen, bitter brood en bronnen van vergif waren de Tweede Wereldoorlog. Ze had die overleefd, maar was ze daar nu wijzer van geworden? Had ze een hogere of zelfs maar andere werkelijkheid leren kennen? Ja, misschien wel, hoewel de wereld vooral zwaarder en ingewikkelder lijkt dan voorheen.
Een herinnering aan Warschau
In de collectie van de stad Amsterdam bevond zich ooit een schilderij, geschonken vlak voor die oorlog, door landgenoten van Szymborska. Deze geschiedenis doet wel haar intree met fanfares.
Poolse padvinders in Vogelenzang, 1937
In 1937 werd in het dorpje Vogelenzang, de '5de World Jamboree' gehouden. Er deden 28.750 padvinders mee uit 54 landen, waaronder een contingent Polen. Aan het eind van de week bezochten zij Amsterdam en boden daar - namens de stad Warschau - een schilderij aan van de schilder Adam Malicki (1896/97-1949). Het stelde het oude marktplein van Warschau voor. Stelde, want acht jaar later lag niet alleen Warschau in puin, ook het schilderij ging verloren in het geweld van de oorlog.
Oorlogsbuit
Toen ik de vermelding van het schilderij in onze collectie tegenkwam was ik geïntrigeerd. Hoe zou dat schilderij eruit hebben gezien? Zou er mogelijk een foto van zijn? Ik vroeg het aan mijn collega’s die onze foto’s beheren en ja hoor, er bleek nog een glasnegatief in ons depot te liggen waarop dit stadsgezicht staat. We zien een zonnig vrolijk tafereel in Warschau, een man verkoopt ballonnen en mannen, vrouwen en kinderen lijken zorgeloos over het plein te flaneren. Alleen wij weten van de verre, blinde wegen, bitter brood en bronnen van vergif die in aantocht zijn.
Onze oorlogsbuit is de kennis van de wereld:
ze is zo groot dat hij in een handdruk past,
zo moeilijk dat ze met een glimlach te beschrijven is,
zo vreemd als de echo van oude waarheden in een gebed.
Algemeen Handelsblad, 8 Augustus 1937
Onze ‘oorlogsbuit’ is een glasnegatief van een verloren gegaan schilderij en een krantenbericht. Dat past eenvoudig in een handdruk. Het verhaal achter het schilderij eindigt weliswaar met vernietiging, maar juist niet de vernietiging van de herinnering. Aan de andere kant van alles wat kapot is gegaan herinneren wij ons een gebaar van vriendschap en een zorgeloze zonnige middag op de oude markt in Warschau.
Klik hier voor meer infomatie over www.poezieweek.com.
Met dank aan Piotr Borusowski van het Nationaal Museum in Warschau voor zijn hulp bij het thuisbrengen van de plek van het stadsgezicht.