Onbekend, deurkalf met allegorische voorstellingen (1675-1699), Koestraat 5, Collectie Amsterdam Museum
…En er was licht!
Op het deurkalf is te zien hoe het licht van de lantaarnpaal de duisternis verdrijft. De personificatie van de nacht, een gewapende dief en een vos met prooi vluchten voor het scherpe licht van de lantaarn. Het nieuwe model van Jan van der Heyden was vele malen efficiënter. Zijn lantaarn verbruikte minder olie, verspreidde meer licht en ging minder snel kapot dan het oude, ronde model. Eén van deze lantaarns is afgebeeld door Isaac Ouwater.
Isaac Ouwater, De Nieuwe Kerk met de achterkant van het Stadhuis 1780-1790, detail, Amsterdam Museum
In 1686 presenteerde Van der Heyden de nieuwe stadslantaarn aan het stadsbestuur van Amsterdam. De dief op het deurkalf bleek geen lege symboliek. In zijn argumentatie zei de Amsterdamse uitvinder dat de nieuwe verlichting onder andere helpt ‘huysbracken te ontdecken’. Het voorstel werd aangenomen waarna er 2.256 stadslantaarns werden geplaatst. Veel steden in Europa, waaronder Berlijn, namen de stadslantaarn van Van der Heyden over.
De slang en de salamander
De slangbrandspuit is de bekendste uitvinding van Van der Heyden. De spuit staat afgebeeld als een slang die al spuwend een brand bestrijdt, gesymboliseerd door een salamander. Brandbestrijding was een belangrijke kwestie in Amsterdam in de zeventiende eeuw. Het volledig uitbranden van het stadhuis in 1652 stond in het geheugen van de Amsterdammers gegrift.
Jan van der Heyden, Oude brandspuiten en nieuwe slangbrandspuiten 1690, Amsterdam Museum
Toen Jan van der Heyden een verbeterde methode voor brandbestrijding presenteerde, had de stad daar wel oren naar. In een prent van Van der Heyden zelf is duidelijk te zien wat het voordeel van de nieuwe slangbrandspuit was. Hij was mobieler, kleiner en effectiever en kon zowel water oppompen als afvoeren door een leren slang. De uitvinding van de Amsterdammer verkreeg wereldfaam. Peter de Grote bezocht Jan van der Heyden tijdens zijn reis naar Amsterdam en nam een model en tekeningen van de slangbrandspuit mee naar Rusland. Leuk feitje: het Russische woord voor brandspuit is brandspojt!
Voor algemeen- en eigen belang
Van der Heyden had echter niet alleen oog voor het algemeen belang; naast uitvinder was hij ook een echte businessman. Hij wist als geen ander zijn kunstzinnige kwaliteiten in te zetten voor de promotie van zijn eigen uitvindingen.
Jan van der Heyden, Blussing van brand op de Leidsegracht (12 jan. 1684), Amsterdam Museum
Een goed voorbeeld hiervan is bovenstaande prent van zijn hand. Hier zie je hoe een woning aan de Leidsegracht wordt geblust met de slangbrandspuit. Jan van der Heyden probeert hier duidelijk zijn eigen uitvinding te promoten door de brandspuit in actie te tonen. Van der Heyden was dus behalve succesvol uitvinder ook een succesvol ondernemer en wist zijn eigen belang feilloos aan te laten sluiten op het belang van de stad Amsterdam.