Buitenplaats
De buitenplaats Elswout is een fantastische tijdscapsule. Wie door de toegangspoort aan de Elswoutlaan gaat, treedt vier eeuwen geschiedenis binnen. De poort zelf dateert uit de 17de eeuw en hoorde bij de vroegste aanleg van Elswout, die waarschijnlijk rond 1634 begon. In dit eerste deel van het park zijn daarnaast nog meer restanten uit de Gouden Eeuw aanwezig. De statige oprijlaan waarop de eerste blik valt, is er daar één van. Maar ook de andere kaarsrechte lanen, die het park aan de voorkant in drie vakken verdelen, stammen uit die tijd. Tenslotte zijn ook de twee koetshuizen, links aan de oprijlaan, 17de-eeuws. Hun architectuur is heel eenvoudig maar toch verfijnd.

Het Zwitserse Stuk
Elswout is echter vooral beroemd om een heel ander deel van het park: het Zwitserse Stuk. Vanaf het midden van de 18de eeuw raakte de tuinen en parken met rechte lanen en symmetrische vakken geheel uit de mode. Het moest er toen allemaal veel natuurlijker uit gaan zien en er moest vooral afwisseling komen in wat je er kon beleven. Bergen en dalen, in de 17de eeuw vaak verafschuwd, werden geliefde onderdelen in parken. Maar in het vlakke Hollandse land waren die niet zo makkelijk te realiseren. Op Elswout werd dan ook gebruik gemaakt van de aanwezige duinen die eventueel opgehoogd werden en doorgraven met ‘kloven’, die prachtige bemoste hellingen opleverden. Om de Zwitserse ervaring nog te versterken kwamen er bruggen die er uitzien alsof ze in de Alpen thuishoren. In de 18de eeuw moet het er nog veel spannender geweest zijn: toen was er nog een heuse grot (een ‘boschspelonk’) uitgegraven in een helling.

Het Grote Huis
Het Grote Huis dateert uit 1884 en maakt een haast on-Nederlandse indruk. Dat is niet zo vreemd. De architect, Contstantijn Muysken, had namelijk uitgebreid studie gemaakt van de villa’s die de rijke adel in de 16de eeuw buiten Rome lieten bouwen. Zo lijkt de gevel met het boothuis sprekend op de villa Farnese in Caprarola. Het Grote Huis, zoals het in de volksmond heet, werd gebouwd in opdracht van Willem Borski III, wiens familie de buitenplaats sinds 1805 in bezit had. Hij liet het oude huis slopen en vertrok voor een kuur (voor een geslachtsziekte wordt wel gefluisterd) naar het Zuid Franse Cannes. Vandaar uit onderhield hij contact met Muysken en werden schetsontwerpen en opdrachten heen en weer gestuurd. Willem Borski overleed echter in Cannes voordat het huis af was. Alleen het casco was gereed. Zijn zuster, Johanna Jacoba Van de Vliet-Borski die Elswout erfde, besloot het huis niet af te bouwen. Zij vestigde zich op Duinlust, het naastgelegen schitterende landhuis dat vanaf het terras een prachtig uitzicht heeft op het park van Elswout.

Schilderijen van Elswout
Aan de hand van 17de-eeuwse schilderijen kunnen we een indruk krijgen van hoe Elswout er vroeger uitzag. Misschien is de werkelijkheid op zo’n doek wel wat geïdealiseerd maar veel zal kloppen met de oorspronkelijke situatie. Vooral het schilderij van Jan van der Heyden uit 1660 en het werk van Gerrit Berkheyde geven een goed beeld van de vroegste situatie. Het gebouw op de voorgrond van het werk van Van der Heyden is het eerste koetshuis aan de oprijlaan dat er nu nog steeds staat. Het huis had in de 17de eeuw een tweede poortgebouw, maar dat is geheel verdwenen. Dan stak je een plein over om bij het hoofdhuis te komen. Ook dat is gesloopt, maar op de fundamenten ervan staat het huidige huis. De schilderijen laten verder heel mooi zien hoe de tuinen er uit zagen: symmetrisch met veel rechte vakken en opgeschoren en geleid groen. Ook de plaatsing van beeldhouwwerken was een stukje wiskunde: nauwkeurig op de hoeken en precies in het midden van de perken. Het tuinideaal in die tijd was een natuur die door de mens bedwongen en verbeterd was.

Het park rondom Elswout is in beheer van Staatsbosbeheer en is dagelijks te bezoeken van zonsopgang tot en met zonsondergang. Kijk voor informatie op http://www.staatsbosbeheer.nl. De Orangerie Elswout is de grootste orangerie van Nederland. Deze is elke zondag geopend. Kijk voor meer informatie op http://www.orangerie-elswout.nl.