“Door ’t mildt inleggen der goeder burgeren wys bedacht / Is dit huys met dees lotery Aº 1592 in beter staet gebracht” staat te lezen op de fraaie lijst van een nachtelijk tafereel dat Gillis Coignet voor het Amsterdamse Dolhuis schilderde. Een uitzonderlijk schilderij dat doet denken aan een vroege editie van de Uitmarkt en een inzamelingsactie die lijkt op de crowdfunding van nu. Bovendien wordt er vuurwerk afgestoken, een actueel thema. Wat is hier aan de hand?
#020today: Loterij voor het Dolhuis
Crowdfunding anno 1592
In het Dolhuis werden geesteszieken gehuisvest en behandeld, zo goed en zo kwaad als het ging. Sinds de oprichting in 1562 bevond het zich aan de Kloveniersburgwal, waar al snel behoefte ontstond aan een groter gebouw. De ontruiming van het aanpalende Sint Ursulaklooster bood hiertoe een goede mogelijkheid. Amsterdam had in 1578 niet voor niets afstand gedaan van de katholieke stadsregering; de vrijgekomen kloostergebouwen konden uitstekend worden ingezet voor de vele zorg- en tuchtinstellingen die de snelgroeiende stad rijk was.
Loterijen waren populair onder de bevolking. Voor de organisatoren betekende het veel voorbereiding – de lotenverkoop nam een jaar in beslag – maar de te verwachten opbrengst loonde de moeite. Onder de beschikbare prijzen bevond zich zilveren voorwerpen en tal van geldbedragen. Nadat alle loten waren verkocht, begon de trekking op 14 augustus 1592. Zij duurde maar liefst 68 dagen en nachten! Voorwaar een goede reden voor de Dolhuisregenten om er een geschilderde herinnering van te bestellen.
Op het schilderij is een grote menigte verzameld rond een hoog podium. Op de voorgrond bevinden zich vijf kleurrijk uitgedoste lieden: drie lootmeesters en twee knapen. Tussen de lootmeesters in liggen twee enorme manden, voorzien van het stadswapen. De ene is gevuld met briefjes met namen en steeds een kort rijmpje, de andere met prijsbriefjes en blanco ‘nieten’. De middelste man heeft zijn mouwen opgestroopt en schudt de manden terwijl de twee koppels van een lootmeester met een jongen de trekking verzorgen. De knaapjes zijn wellicht weeskinderen, die ons moeten doen geloven dat iedere vorm van gesjoemel is uitgesloten. De mannen met de vuurpotten brengen de boodschap met luide stem over aan het publiek.
Volgens een goede Amsterdamse traditie zou het heel wat jaren duren voordat de gewenste uitbreiding was gerealiseerd; dat was pas in 1617. Het Dolhuis werd uiteindelijk in 1793 gesloopt om plaats te maken voor de kerk van de Hersteld Evangelisch-Lutherse Gemeente. Dat gebouw bestaat nog steeds maar huisvest tegenwoordig het Compagnietheater.
Norbert E. Middelkoop
Conservator Amsterdam Museum
Deze bijdrage verscheen ook in de rubriek Hebben en Houwen van het Amsterdam Museum in stadsblad De Echo.
Kijk hier voor meer informatie over het object.
1118 keer bekeken