Op de achtergrond ligt een stad, nu niet direct enorm herkenbaar, maar het is wel degelijk Amsterdam. Het meest herkenbare gebouw voor 21ste-eeuwse ogen moet wel de Zuiderkerkstoren zijn. De rest van dit uitzicht is sinds ca. 1655 onherkenbaar veranderd. U zult me moeten geloven als ik zeg dat de houten brug een voorloper is van de (19e-eeuwse ) Blauwbrug over de Amstel. De bruggen lijken in niets op elkaar maar verbinden toch de Amsteloevers op dezelfde plek. Op de voorgrond veranderde het zandpad rond 1662 in een kade bij de vierde uitleg, de laatste grote stadsuitbreding van Amsterdam in de Gouden Eeuw. Het haventje verdween in dezelfde tijd.
Voorbij de Blauwbrug ziet u het eiland Vlooienburg, in die tijd het centrum van de Amsterdamse houtindustrie. Vlooienburg maakte deel uit van de Amsterdamse Jodenbuurt. Na de oorlog raakte de ontvolkte buurt snel in verval en werden er op Vlooienburg veel gebouwen gesloopt. De laatste oude gebouwen sneuvelden in verband met de bouw van het Stadhuis en Muziektheater, de Stopera, dat tegenwoordig het enige gebouw is op het voormalige eiland en het huidige beeld domineert op de plek die Ruisdael schilderde.
De Amstel bij Amsterdam, gezien naar het noorden, 2015. Foto Evert Elzinga
Het schilderij zit in de collectie van het Szépművészeti Múzeum in Boedapest. Omdat dat museum tijdelijk gesloten is konden we het lenen. Voor het eerst sinds 1800 is dit werk nu weer in Amsterdam te zien. Het hangt nu op de plek waar Ruisdael ooit zijn uitzicht vastlegde, in de Hermitage aan de Amstel. Het werk maakt nu deel uit van onze presentatie Hollanders van de Gouden Eeuw.
En Ruisdael? Die schilderde 27 jaar later, rond 1680, nog een keer Amsterdam vanuit het zuiden. Dit keer ongeveer vanaf de plek waar nu de Ceintuurbaan is. U ziet opnieuw de Zuiderkerk (maar nu van wat verder weg), de Hogesluis die de stadsgrens in de Amstel aangaf, en in de verte een groot blok gebouwen dat veel zonlicht vangt. Daar ligt Vlooienburg, waar nog druk werd gebouwd. Kort nadat Ruisdael het eerste Amstel-schilderij maakte, was het uitzicht dus al radicaal veranderd. Het tekent de onstuimige groei van Amsterdam in die jaren.
Jacob van Ruisdael, Gezicht op Amsterdam vanaf de Amsteldijk, ca. 1680
Weer iets later dan deze laatste Ruisdael, namelijk in 1681, werd het Amstelhof gebouwd, het gebouw waar nu de Hermitage is en Ruisdaels Amstel-schilderij uit Boedapest (in elk geval de rest van 2015) verblijft in Hollanders van de Gouden Eeuw.
Zijn gezicht op Amsterdam vanaf de Amsteldijk uit ca. 1680 is te zien in het Amsterdam Museum. Voor een topografische beschrijving van dit werk, klik hier.