#020today: 'Gare du Nord' in de Waag

Anatomisch Theater in dichtvorm

Op de wanden van het Anatomisch Theater in de Waag staat een speciaal voor die gelegenheid geschreven gedicht van Caspar Barlaeus:

Qui vivi nocuere, mali, post funera prosunt,
Et petit ex ipsa commoda morte Salus.
Exuviae sine voce docent. & mortua quamvis
Frusta, vetant ista nos ratione mori.
Frons, digistus, ren, lingua, caput, cor, pulmo, cerebrum,
Ossa, manus vivo dant documenta tibi.
Auditor te disce. & dum per singula vadis,
Crede vel in minima parte latere Deum.

Voor de niet-Latinisten onder ons vertaalde Nicolaas van Hoorn het in 1713 in zijn Wegwijzer door Amsterdam als volgt:

Kwaatdoenders, schadelyk aan ’t menschelyk geslacht
Verstrekken zich tot nut, als zy zyn omgebracht.
De heelkonst zoekt zelf uit de dood voordeligheeden.
’t Spraakloos geraamte leert, schoon de afgestorven leeden
Ons raaden, datmen moet ontvlieden zulk een schand
Hoofd, brein, tong, hart, long, nier, gebeente, vinger, hand,
’t Kan al de leevende tot onderwys verstrekken.
Toehoorder, leer hier uit, u eigen zelf ontdekken,
En wylge op alles neemt uw acht, houw voor gewis
Dat in ’t geringste deel Gods kracht verborgen is.

Van Hoorn spreekt met bewondering over het in 1690 geopende Anatomisch Theater: “[In de Waag is] daar toe een achtkantig toorentje opgebouwt, welkers binnewerk, de Snyburg, of ’t Theatrum Anatomicum, omvat […]. Verscheijde lichten in het dak gemaakt, schieten recht needer op de snytaaffel. Rondsom zyn ruime omgangen met zitplaatsen booven malkander, waar door den beschouwer, onbelemmert, het voorwerp, op de taaffel kan zien behandelen.”

Lijken van criminelen

Zoals Barlaeus’ gedicht ons vertelt: de lichamen die voor de anatomische les werden gebruikt, waren die van ter dood veroordeelde criminelen. Zo strekten ze tot nut, omdat de heelkunst er van kon leren. De wetenschap van het menselijk lichaam krijgt naast een praktisch nut, zelfs een theologische rechtvaardiging van Barlaeus. Het menselijk lichaam is immers, zoals de hele natuur, onderdeel van de schepping, en elk deel van het menselijk lichaam (tot het kleinste aan toe) daardoor evengoed. De kennis van zijn eigen (nu ja, die van de misdadiger dan) lichaam brengt de wetenschapper dus dichter bij God.

In 1713 was er heel wat te zien in het Anatomisch Theater. Van Hoorn: “Aan verscheide vreemdigheden, die opzicht tot deze [genees]konst hebben, is hier geen gebrek: welke noch daaglijks door de onvermoeiden en arbeidzaamen ontleediger, den Heer Hoogleraar, Ruisch, vermeerdert werden.” Frederik Ruysch’ preparaten werden in 1717 verkocht aan Tsaar Peter de Grote en zijn sindsdien in St. Petersburg. De banken en snijtafel zijn verdwenen maar de zaal is nog nagenoeg in de staat waarin Nicolaas van Hoorn hem bezocht.

Nieuwe ‘vreemdigheden’

Momenteel zijn er echter nieuwe ‘vreemdigheden’ te zien. In het tentoonstellingsproject Gare du Nord, een initiatief van curator Chiara Ianeselli in samenwerking met de Waag Society, hebben drie hedendaagse kunstenaars zich laten inspireren door de geschiedenis van de plek en het gedicht van Barlaeus op de wand. Nicola Samorì, Laurent-David Garnier en Sonja Bäumel reflecteren op thema’s die de locatie oproepen. Het werk gaat over de vorm, het oppervlak en de grenzen van het menselijk lichaam en is aangevuld met objecten uit Museum Vrolik.

Ga het vooral bekijken. De thema’s zijn universeel en van alle tijden. Bovendien: voor slechts twee euro krijgt u een interessante expositie van contemporaine kunst, gecombineerd met één van de interessantste, bewaard gebleven historische ruimtes van Amsterdam.

De tentoonstelling is open tot en met 15 augustus 2015, van donderdag tot en met zondag van 12 tot 18 uur. Voor meer informatie zie: https://www.waag.org/nl/project/gare-du-nord