Gerard Adriaan Heineken
Gerard Heineken
Als jongeling begonnen met penningen en munten betreffende Amsterdam te verzamelen, zette hij op rijperen leeftijd met grooten ijver die liefhebberij voort. Geld noch moeite werden door hem ontzien om zijne verzameling tot de rijkste op dat gebied te maken; zijn liefde tot de kunst en zijn helderen blik deden hem slechts die stukken aankopen, die uitmuntend waren bewaard en wier echtheid buiten twijfel was.
Aldus Adriaan Bom (1845-1916) in het In Memoriam van Gerard Heineken in het Jaarboek van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Munt- en Penningkunde van 1893. Heineken was tijdens de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering op 18 maart van dat jaar ingestort en overleden. Veilinghouder Adriaan Bom zal Gerard goed hebben gekend: zijn eerste aankopen bij het veilinghuis G.Theod. Bom deed hij in 1859 toen hij net 18 jaar was geworden. Daarna volgden meer en steeds duurdere aankopen van Amsterdam-gerelateerde publicaties, archiefstukken, prenten, tekeningen en vele penningen.
Heinekens 'liefde tot de kunst' uitte zich niet alleen in zijn Amsterdam verzameling. Hij was al jong lid van allerlei culturele verenigingen en genootschappen, zoals Felix Meritis en het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG). Hij stond aan de wieg van de Vereniging Rembrandt en speelde een belangrijke rol bij het tot stand komen van het Rijksmuseum. Maar naast deze culturele en maatschappelijke activiteiten had hij natuurlijk zijn bierbrouwerij. In de zomer van 1863, na de dood van zijn vader kocht hij 'De Hooiberg'. Dit was de start van de nieuwe onderneming Heineken’s Bierbrouwerij die zó succesvol werd, dat Gerard geen tijd meer had voor zijn verzameling. Zijn bibliotheek en papiercollecties gingen naar het KOG en zijn penningen schonk hij aan de stad Amsterdam.
Brief van Gerard Heineken aan de stad op 5 mei 1885
Legaat aan de stad
In de aanbiedingsbrief van 5 mei 1885 stelde Heineken vier voorwaarden aan de schenking ‘die onvoorwaardelijk moeten worden overgenomen’. De belangrijkste was dat zijn verzameling zou worden samengevoegd met de stedelijke penningencollectie en zo een completere op Amsterdam betrekking hebbende verzameling zou worden. Verder bepaalde hij dat de penningen nooit zouden mogen worden verkocht of op andere wijze vervreemd. Dubbele exemplaren konden echter wel worden verkocht om met de opbrengst nog ontbrekende penningen aan te schaffen.
Veiling Bom september 1889
Veiling doubletten
Het legaat werd door de stad aanvaard en gemeentearchivaris Nicolaas de Roever (1850-1893) kreeg de taak om de penningen aan de collectie van de stad toe te voegen en te ontdubbelen. In het Stadsarchief Amsterdam is een dossier bewaard gebleven met alle stukken over deze veiling zodat duidelijk is welke penningen werden verkocht. De dubbele en niet-Amsterdam betreffende exemplaren werden aan veilinghuis G.Theod. Bom aangeboden. Begin september 1889 vond de veiling van doubletten van de Stad Amsterdam plaats. Alles bij elkaar leverde de verkoop 1480 gulden op die door De Roever konden worden besteed voor de aankoop van nieuwe penningen.
De Roever zorgde verder voor een nieuwe rangschikking en een nieuwe penningkast. Zo voldeed hij ook aan Heinekens voorwaarde: dat de verzameling 'in een passende inrichting' zou worden bewaard. De laatste voorwaarde bepaalde dat de collectie voor het publiek toegankelijk moest zijn.
En zo is het ook nu nog: een deel van de collectie Heineken ligt op dit moment in de tentoonstelling in Museum Willet-Holthuysen. De rest is onder optimale klimatologische omstandigheden opgeborgen in het depot van het Amsterdam Museum. De penningen zijn daar op afspraak te bekijken en de collectie is voor de hele wereld online toegankelijk en te bestuderen!
Dit is de derde blog in een serie blogs ter gelegenheid van de presentatie 'Amsterdamse munten en penningen'. Deze tentoonstelling was van 19 juli tot 12 november 2017 te zien in Museum Willet-Holthuysen.
Zie voor Gerard Heineken het filmpje Gerard Heineken, een vergeten ondernemer, dat studenten geschiedenis van de UvA in 2014 maakten en de biografie van Annejet van der Zijl, Gerard Heineken. De man, de stad en het bier, Amsterdam 2014.
